Kazakistan-Özbekistan sınırı
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2022) |
Kazakistan-Özbekistan sınırı 2.330 km (1.450 mil) uzunluğundadır ve Türkmenistan ile olan bağlantı noktasından Kırgızistan ile olan bağlantı noktasına kadar uzanır.[1] Özbekistan'ın en uzun dış sınırıdır. Özbek başkenti Taşkent bu sınırdan sadece 13 km (8,1 mil) uzaklıktadır.
Sınır batıda Türkmenistan ile olan bağlantı noktasında başlar; daha sonra 45. paralelin kuzeyine kadar yaklaşık 410 km (250 mil) boyunca 56. meridyeni takip eder. 213 km'lik (132 mil) düz bir hat kuzey-doğuya gider ve bunu 128 km'lik (80 mil) başka bir düz hat bölümü takip eder. Bu son bölüm, Aral Denizi'ni ve sınırı aşan eski Vozrozhdeniya Adası'nı (şimdi anakaranın bir parçası) keser; deniz eskiden çok daha büyüktü ama Sovyet dönemi sulama planları yüzünden ciddi şekilde tükendi. Sınırın orta kısmı, Kızılkum Çölü'nden aşağı, Kazakistan'ın Chardara Barajı'nın yakınına doğru kabaca doğuya doğru giden bir dizi kısa düz çizgi parçasından oluşur. Sınır daha sonra Kazakistan'ın Maktaaral Bölgesi'nde bir u-şeklini takip ederek Taşkent'i geçerek kabaca kuzey-doğu yönünde ve ardından Ugam Sıradağları boyunca Kırgız bağlantı noktasına ilerler.
Sınırın batıdaki üçte ikisi seyrek nüfusludur ve yoğun nüfuslu doğu üçte birinin aksine, Özbekistan ve güney Kazakistan'ın en büyük kasabalarından bazılarını içeren büyük ölçüde çöl alanlarından geçer. En doğu kısmı dağlıktır ve bir dizi milli park içerir (Kazakistan'da Sayram-Ugam Ulusal Parkı ve Aksu-Zhabagly Doğa Koruma Alanı ve Özbekistan'da Ugam-Chatkal Ulusal Parkı). Özbekistan'ın Cizzakh-Sirdaryo demiryolu, kısa bir mesafe Kazakistan'dan geçer ve Sovyet döneminden kalmadır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus İmparatorluğu, 19. yüzyılda eskiden bağımsız olan Hokand ve Hiva Hanlıklarını ve Buhara Emirliği'ni ilhak ederek Orta Asya'yı fethetmişti. Komünistler 1917'de iktidara gelip Sovyetler Birliği'ni kurduktan sonra, Ulusal Bölgesel Sınırlandırma (veya NTD) olarak bilinen bir süreçte Orta Asya'nın etnik temelli cumhuriyetlere bölünmesine karar verildi. Bu, milliyetçiliğin nihayetinde komünist bir topluma giden yolda gerekli bir adım olduğuna dair Komünist teoriyle ve Joseph Stalin'in ulusu "tarihsel ortak bir dil temelinde oluşturulmuş, ortak bir kültürde tezahür eden toprak, ekonomik yaşam ve psikolojik yapı altında istikrarlı bir insan topluluğu" olarak tanımlamasıyla uyuyordu.
NTD, genel olarak, böl ve yönet konusunda küçümseyici bir uygulamadan bir şey değildir, Stalin'in sakinlerini yapay olarak ayrı uluslara bölerek ve her eyalette içeride azınlık bırakmak, kasıtlı olarak çizerek bölge üzerindeki Sovyet hegemonyasını sürdürmek için kasıtlı bir Makyavelist girişim olarak tasvir edilir.[2] Gerçekten de Sovyetler, örneğin 1920'lerin Basmacı hareketi ile ifade edildiği gibi, pan-Türk milliyetçiliğinin olası tehdidinden endişe duysalar da, birincil kaynaklar tarafından verilen daha yakından analiz, yaygın olarak sunulandan çok daha incelikli bir tablo çiziyor.[3][4][5]
Sovyetler etnik olarak homojen cumhuriyetler yaratmayı amaçladılar, ancak birçok bölge etnik olarak karışıktı (örneğin Ferghana Vadisi) ve bazı halklara 'doğru' bir etnik etiket atamanın genellikle zor olduğu ortaya çıktı (karışık Tacik-Özbek-Sart toplulukları, diğer halklar ve Amu Derya boyunca Türkmen/Özbek kabileleri buna örnektir.).[6][7] Yerel ulusal seçkinler kendi durumlarını şiddetle savundular (ve çoğu durumda abarttılar) ve Sovyetler genellikle aralarında karar vermek zorunda kaldılar, bu da uzman bilgisi eksikliği ve bölge hakkında doğru veya güncel etnografik verilerin kıtlığı nedeniyle daha da zorlaştı.[6][8] Ayrıca, NTD aynı zamanda ekonomik, coğrafi, tarımsal ve altyapısal konuların da dikkate alınacağı ve etnik kökene ilişkin konuları genelde anlamsız kılabilecek 'yaşayabilir' devletler yaratmayı amaçladı.[9][10] Bu çelişkili amaçları genel bir milliyetçi çerçeve içinde dengeleme girişiminin, son derece zor ve çoğu zaman imkansız olduğu kanıtlandı, bu da çoğu zaman dolambaçlı sınırların, çoklu yerleşim bölgelerinin çizilmesine ve sonunda kaçınılmaz olarak “yanlış” cumhuriyette yaşayan büyük azınlıkların yaratılmasına neden oldu. Ayrıca Sovyetler, bu sınırların bugün olduğu gibi uluslararası sınırlar haline gelmesini asla amaçlamadı.
Bölgenin etnik-bölgesel sınırlara ayrılması 1920'li yıllara kadar uzanmaktadır.[11][12] O sıralarda Orta Asya, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti içindeki iki Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden (ASSR) oluşuyordu: Nisan 1918'de oluşturulan ve şu anda güney Kazakistan, Özbekistan ve Tacikistan'ın yanı sıra Türkmenistan'ın büyük bölümlerini kapsayan Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti. Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Kırgızistan ÖSSC, haritada kabaca bugünkü Kazakistan'ın kuzey kesimine denk gelen topraklarda 26 Ağustos 1920'de kuruldu (o zamanlar Kazaklar 'Kırgızlar' olarak adlandırılıyordu, şimdi Kırgızlar olarak bilinen halk ise, Kazakların bir alt grubu olarak kabul edilerek 'Kara-Kırgızlar' veya dağda yaşayan Kara-Kırgızlar' olarak anılırdı). Ayrıca 1920'de Kızıl Ordu tarafından ele geçirildikten sonra Buhara ve Harezm Halk Sovyet Cumhuriyetlerine dönüştürülen Buhara Emirliği ve Hive Hanlığı'nın halefi iki ayrı “cumhuriyet” vardı.
Kazak-Özbek sınırının oluşturulması, nüfusların karışık olduğu yoğun bir yerleşim bölgesi olan Syr-Darya Oblastı'nda özellikle zor oldu.Hem Özbekler hem de Kazaklar Türkistan, Chinaz ve Çimkent şehirleri üzerinde hak iddia ettiler; Kazak bölgeleriyle çevrili, ağırlıklı olarak Özbek bir şehir olan Taşkent, özellikle zahmetli oldu ve Orta Asya Bürosu sonunda bu konuda karar vermek zorunda kaldı ve şehri Özbekistan'a verdi. Ancak Kazakistan büyük bir şehir olan Çimkent'i kazandı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ CIA World Factbook - Kazakhstan, 23 Eylül 2018, 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 6 Temmuz 2021
- ^ The charge is so common as to have become almost the conventional wisdom within mainstream journalistic coverage of Central Asia, with Stalin himself often the one drawing the borders, see for example Stourton, E. in The Guardian, 2010 Kyrgyzstan: Stalin's deadly legacy https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/jun/20/kyrgyzstan-stalins-deadly-legacy 4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Zeihan, P. for Stratfor, 2010 The Kyrgyzstan Crisis and the Russian Dilemma https://worldview.stratfor.com/article/kyrgyzstan-crisis-and-russian-dilemma 4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; The Economist, 2010 Kyrgyzstan - Stalin's Harvest https://www.economist.com/briefing/2010/06/17/stalins-harvest?story_id=16377083 22 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Pillalamarri, A in the Diplomat, 2016, The Tajik Tragedy of Uzbekistan https://thediplomat.com/2016/09/the-tajik-tragedy-of-uzbekistan/ 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Rashid, A in the New York Review of Books, 2010, Tajikistan - the Next Jihadi Stronghold? https://www.nybooks.com/daily/2010/11/29/tajikistan-next-jihadi-stronghold 26 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Schreck, C. in The National, 2010, Stalin at core of Kyrgyzstan carnage, https://www.thenational.ae/world/asia/stalin-at-core-of-kyrgyzstan-carnage-1.548241 30 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pgs. 24-5, 182-3
- ^ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 13
- ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 46
- ^ a b Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 44-5
- ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 47
- ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 53
- ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 43-4
- ^ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 112
- ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 40-1
- ^ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 105